Droga ideowa Juliusa Evoli

Spoglądając na dorobek intelektualny Juliusa Evoli nie można uniknąć zdumienia i podziwu, zakres zainteresowań autora i ilość poruszanych tematów są bowiem ogromne. Poczynając od filozofii i historiozofii, poprzez politologię, krytykę sztuki, kulturoznawstwo, etykę i socjologię, historię cywilizacji, religioznawstwo, genetykę i seksuologię, prace Evoli sięgają dziedzin tak z pozoru odległych i „egzotycznych” jak wiedza hermetyczna, alchemia, ezoteryzm. Nie obce mu też były zainteresowania artystyczne, zostawił po sobie m.in. zbiór poezji dadaistycznych. Co najważniejsze jednak, oprócz prac z najwcześniejszego młodzieńczego okresu, we wszystkich poruszanych przez siebie tematach Evola prezentuje jasną i spójną wizję świata, wszystkie zagadnienia ujmowane są przez pryzmat określonej i koherentnej formacji duchowej, która nosi miano Tradycjonalizmu Integralnego.

Co prawda pierwsze fascynacje intelektualne i kulturalne przyszłego klasyka myśli tradycjonalistycznej wydają się z pozoru nader odległe, a nawet sprzeczne z prezentowaną przezeń później linią ideową. Jak już bowiem wspomnieliśmy Evola związany był z ruchem dadaistycznym i sam tworzył dadaistyczne poezje. Pierwsza jego książka „Arte Astratta” („Sztuka Abstrakcyjna”, 1920) jest właśnie świadectwem jego dadaistycznych inklinacji. Już tutaj jednak daje się zauważyć postawa „pozytywnego nihilizmu”, rozwinięta później przez autora „Rewolty przeciw współczesnemu światu” w zwarty system ideowy.

Po roku 1923 Evola poświęca się całkowicie problematyce filozoficznej oraz nawiązuje pierwsze kontakty z kręgami ezoterycznymi. Znajduje się wówczas pod ideowym wpływem Fryderyka Nietzsche, Michelstaedtera i Weiningera. Z tego okresu pochodzą prace: „Saggi sull’idealismo magico” („Rozważania o idealiźmie magicznym”, 1925), „L’uomo come potenza” („Człowiek jako moc”, 1926), „Teoria dell’individuo assoluto” („Teoria jednostki absolutnej”, 1927), „Imperialismo pagano” („Imperializm pogański”, 1928) oraz „Fenomenologia dell’individuo assoluto” (1930).

Zdecydowany przełom w poglądach Evoli i ostateczne ukształtowanie się jego postawy ideowej nastąpiły w latach 1927-1929, w okresie kiedy związany był z Grupą Ur. Evola był redaktorem pism: „Ur” (w latach 1927-1928), a następnie „KRUR” (1929). Grupa Ur łączyła wpływy idealistyczno-nietzscheańskie z tantryzmem i myślą tradycjonalistyczną. Autor „Orientacji” znalazł się pod urokiem myśli Rene Guenona, Guida de Giorgio, Hermana Wirtha i J.J.Bachofena. Dzięki lekturze Guenona poznał podstawy myślenia tradycjonalistycznego, u Guida de Giorgio zafascynowały go pogarda dla cywilizacji materialistycznej i potępienie dekadencji współczesnego świata, od Wirtha podjął koncepcję nordyckich źródeł cywilizacji arioeuropejskiej, wreszcie Bachofenowi zawdzięcza rozróżnienie dwóch fundamentalnych typów cywilizacji, wzajemnie przeciwstawnych: jednej męskiej, „uranicznej”, hołdującej etyce heroicznej i solarnej koncepcji bóstwa, drugiej żeńskiej, tellurycznej, opartej na chtoniczno-lunarnym kulcie bogini-matki.

W roku 1930 Julius Evola zakłada pismo „La Torre” i ostatecznie porzuca tezy „Imperializmu pogańskiego” stanowiące podstawę ideową Grupy Ur. „La Torre” jest już pismem o zdecydowanej orientacji tradycjonalistycznej, adresowanym „do tych nielicznych, którzy są jeszcze zdolni do buntu przeciw współczesnej cywilizacji, przeciw dominacji czynnika ekonomicznego i materialistycznego”. „Wieża” („La Torre”) ma być symbolem walki i oporu, a nie ucieczki i izolacji. Pismo propaguje heroiczną i arystokratyczną wizję życia, oraz koncepcję człowieka jako istoty dążącej poprzez samorealizację do osiągnięcia wyższych stadiów istnienia.

W roku 1931 ukazała się książka „La Tradizione Ermetica” („Tradycja hermetyczna”), podstawowe dzieło z dziedziny alchemii; w rok później natomiast praca „Maschera e volto dello spiritualismo contemporaneo” („Maski i oblicza współczesnego spirytualizmu”, 1932) – druzgocąca krytyka współczesnych prądów neo-spirytualistycznych: teozofizmu, spirytyzmu, psychoanalizy, antropozofii, neomistycyzmu itp. Evola udowadnia, iż wszystkie te, z pozoru idealistyczne i antymaterialistyczne nurty, są w rzeczywistości tworami współczesnej cywilizacji i prezentują jedynie inne oblicze materializmu i anty-tradycji.

Podstawowym dziełem Juliusa Evoli jest praca „Rivolta contro Il mondo moderno” („Rewolta przeciw współczesnemu światu”, 1934). Stanowiąca jak gdyby klucz do zrozumienia istoty myślenia tradycjonalistycznego, a zarazem klucz do całej twórczości Evoli. W dziele tym poruszone zostały fundamentalne zagadnienia z dziedziny historii cywilizacji i filozofii dziejów. W przeciwieństwie do wcześniejszej pracy Oswalda Spenglera „Zmierzch Zachodu”, Evola zakłada nie pluralizm lecz dualizm cywilizacji: cywilizacje dzielą się jedynie na tradycyjne i anty-tradycyjne; oba te typy cywilizacji są w nieustannym konflikcie, a problem przemian cywilizacyjnych sprowadza się w głównej mierze do regresu i upadku cywilizacji tradycyjnych, przybierających formę anty-tradycyjną. Nie ma zatem mowy o postępie czy ewolucji w dziejach cywilizacji, można jedynie obserwować procesy dekadencji i rozkładu. Nie jest to jednak wizja z gruntu pesymistyczna, Evola zakłada bowiem możliwość odrodzenia i odnowy cywilizacyjnej poprzez nawrót do duchowości tradycjonalistycznej.

Kolejna książka Evoli „Il mistero del Graal e la tradizione ghibellina dell’Imperio” („Tajemnica Graala i ghibelińska tradycja Imperium”, 1937) dotyczy przejawów duchowości aryjskiej w Wiekach Średnich oraz symboliki epickiego cyklu romansów rycerskich o poszukiwaniu Św.Graala. Wedle Evoli opowieść o poszukiwaniach Św.Graala stanowi symbol rycerskiego wtajemniczenia, uzyskiwania rycerskiej inicjacji oraz dążenia do syntezy heroizmu i świętości. Evola odkrywa również więź tradycji Graala z ideałem Sacrum Imperium Romanum.

Lata 1935-1943 przyniosły zainteresowanie Evoli problematyką rasy. Wyrazem tego zainteresowania są prace: „Il mito del sangue” („Mit krwi”, 1937), „Sintesi di dottrina della razza” („Synteza doktryny rasowej”, 1941) oraz „Inirizzi per una educazione razziale” („Wskazówki dla edukacji rasowej”, 1941). Autor „Orientacji” prezentuje koncepcję rasy diametralnie różną od biologistycznych i materialistycznych koncepcji Chamberlaina, Gobineau czy teoretyków narodowo-socjalistycznych. Krytykuje m.in. „Mit XX stulecia” Alfreda Rosenberga, jako dzieło powierzchowne i podporządkowane wąsko pojętym celom politycznym Niemiec. Zwraca uwagę na naturalizm i scjentyzm koncepcji Rosenberga, oraz na jego krytykę katolicyzmu przypominającą styl masonerii. Przedstawiona przez Evolę tradycjonalistyczna koncepcja rasy uwzględnia wszystkie trzy elementy z jakich składa się człowiek: ciało, duszę i ducha, stąd też istnieją trzy stopnie rasizmu. Prawdziwa doktryna rasowa musi zakładać konieczność wzajemnej harmonii pomiędzy nimi, skupianie się jedynie na aspekcie zewnętrznym, cielesnym i pomijanie zagadnienia rasy duchowej jest poważnym błędem i prowadzi do absurdu.

Rok 1943 przyniósł jeszcze pracę na temat ascezy buddyjskiej „La dottrina del risveglio” („Doktryna przebudzenia”). Swą aktywność pisarską po wojnie Evola zainicjował skromnym objętościowo, ale doniosłym ideowo dziełem „Orientamenti” („Orientacje”, 1950). Stanowiło ono swego rodzaju katechizm polityczny dla młodego pokolenia powojennego, oraz ideowe credo samego autora. Praca ta, pomimo upływu ponad 40 lat, nic nie straciła ze swej aktualności. Jest to nadal nieustający apel, skierowany do tej części europejskiej młodzieży, która nie zgadza się na otaczający świat, świat wykreowany i rządzony przez pariasów i handlarzy. „Orientacje” wskazują jej drogę wyjścia z chaosu, drogę jedynie możliwą.

Rozwinięciem idei zawartych w wielkim skrócie w „Orientacjach” jest praca „Gli uomini e le rovine” („Ludzie i ruiny”, 1953). Należy nadmienić, że napisanie „Orientacji” oraz współpraca przy wydawaniu pisma „Imperium” były przyczyną aresztowania Evoli i procesu sądowego, w którym oskarżono go o „wrogość do demokracji”. Pod wpływem tych doświadczeń Evola napisał krótką broszurę „L’Autodifesa” („Samoobrona”), w której wyjaśnia swoje pozycje doktrynalne i obnaża absurdalność oskarżenia, albowiem wraz z nim powinni zostać skazani Platon, Machiavelli, Dante i wielu innych.

W roku 1958 ukazała się praca „Metafisica del sesso” („Metafizyka seksu”), będąca krytyką współczesnego modelu seksualizmu z punktu widzenia tradycjonalistycznego. Kolejne dzieło Evoli – „Cavalcare la Tigre” („Ujeżdżanie tygrysa”, 1961) – stanowi jakby ukoronowanie jego twórczości i logiczne jej zamknięcie. Evola formułuje tutaj tradycjonalistyczne zasady postępowania i życia we współczesnym świecie oraz rozpatruje problem działań jakie mogą być podjęte przez ludzi Tradycji. Wychodząc z założenia, że zło nie może nigdy przekształcić się w dobro, autor „Rewolty przeciw współczesnemu światu” zaleca zachowanie całkowitej obojętności wobec procesów rozkładowych, aby w ten sposób nie powstrzymywać nieuchronnego upadku, który przyniesie zamknięcie cyklu dziejowego i narodziny nowej epoki. Cykl musi się dopełnić i im prędzej to się stanie, tym szybciej zapanuje nowa era. Zamiast podtrzymywać walące się ruiny, należy zająć się przechowywaniem wartości tradycyjnych dla nowej epoki.

Kolejne książki nie wnoszą już nowych koncepcji, stanowiąc raczej podsumowanie wcześniejszych dokonań. I tak „L’Arco e la Clava” („Łuk i maczuga”, 1968) to zbiór artykułów opublikowanych wcześniej w różnych czasopismach; „Il Fascismo visto dalla destra” („Faszyzm widziany z prawicy”, 1970) stanowi swego rodzaju krytyczny rozrachunek z faszyzmem dokonany z punktu widzenia tradycjonalisty; wreszcie ostatnia książka Evoli – „Il cammino del cinabro” („Droga cynobrowa”, 1972) jest cennym przewodnikiem po jego wcześniejszych dziełach i podsumowaniem przebytej drogi życiowej.

W dwa lata po ukazaniu się „Drogi cynobrowej”, 11 czerwca 1974 roku, po 76 latach ziemskiego życia, Julius Evola odszedł do „tej ojczyzny której żaden wróg nie może nigdy okupować ani zniszczyć – Ojczyzny Idei”. Zgodnie z ostatnią wolą zmarłego ciało jego zostało spalone, a prochy zebrane do urny i umieszczone na szczycie Monte Rosa w Alpach, na wysokości 4600 metrów. Nie zajmowaliśmy się tutaj działalnością polityczną Juliusa Evoli, śledząc jedynie jego drogę ideową, należy jednak podkreślić, że nie był on w żadnym wypadku odizolowanym od życia myślicielem. Wskazówkom ideowym, które formułował, towarzyszyło zawsze praktyczne wcielanie ich w życie. Julius Evola potrafił bowiem w swoim życiu zrealizować ideał, który był mu szczególnie bliski – ideał kapłana-wojownika, mnicha-rycerza, nowego Templariusza, Rycerza Świątyni Tradycji...